وزیر محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی جمهوری اسلامی ایران
استاندار محترم خوزستان
کمیسیون ملی یونسکو – ایران
سلام و احترام؛
مقدمه
ما امضاکنندگان این کارزار، شهروندان، کنشگران فرهنگی، دانشگاهیان، فعالان گردشگری و دوستداران میراث تاریخی ایران، با آگاهی کامل از جایگاه یگانهٔ شهر شوشتر در تاریخ تمدن بشری، بدینوسیله درخواست میکنیم «بافت تاریخی شوشتر» بهعنوان یک کل منسجم تاریخی – فرهنگی، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.
چرایی این مطالبه (دلایل و استدلالها)
۱. بافت تاریخی شوشتر بهعنوان نظام دانشمندانه و تمدنی
ارزش بنیادین بافت تاریخی شوشتر نه در بناهای منفرد، بلکه در «نظام پیوسته ساختار معمارانهٔ شهر» نهفته است؛ دانشی که در طول قرون، توسط مردم این سرزمین تولید، آزموده و به نسلهای بعد منتقل شده است. این بافت، ظرف شکلگیری عقلانیت جمعی، تجربهٔ زیستی و مهارتهای پیچیدهای بوده که توانسته شهری پایدار، خلاق و اثرگذار در مقیاس منطقهای و فرامنطقهای پدید آورد. سازههای آبی و کالبدها، پیامد این دانشاند، نه منشأ آن.
۲. شکلگیری مشاغل و صنایع برخاسته از بافت و درون بافت
بافت تاریخی شوشتر واجد نظامی پویا از مشاغل، صنایع و حرفههایی است که پاسخگوی نیازهای حیاتی مردم بوده و از منطق و فضای معمارانهٔ شهر برمیخاستهاند؛ از صنایع دستی، تولیدات خوراکی و خدمات شهری گرفته تا مشاغل مرتبط با تجارت، حملونقل و معیشت روزمره. این مشاغل نه بهصورت منفصل، بلکه در پیوند ارگانیک با محلات، بازارها، گذرها و ساختار اجتماعی شهر شکل گرفته و معنا یافتهاند.
۳. نظامی از آیینها، رسوم و کارآواها بهمثابه میراث ناملموس شهری
در بافت تاریخی شوشتر، آیینها و رسوم اجتماعی از زندگی روزمره جدا نبودهاند. کارآواها، نغمههای جمعی و آیینهای مبتنی بر ریتم کار و زیست، بخشی از نظام باورهای هماهنگ اجتماعی شهر را تشکیل میدادهاند. این عناصر ناملموس، در پیوند مستقیم با اعتقادات اجتماعی، ارزشهای دینی و خلقیات بومی، هویت فرهنگی منحصر بهفردی خلق کردهاند که بدون حفاظت از بافت، قابلیت بقا ندارند.
۴. جایگاه شوشتر در شبکهٔ تجارت و بازرگانی جهانی
شوشتر صرفاً شهری محلی نبوده، بلکه ساکنان آن بهعنوان افرادی متمول دارای سرمایههای اقتصادی در فرایندهای مبادلات تجاری حلقهای مؤثر در شبکههای گستردهٔ تجارت و بازرگانی جهان قدیم محسوب میشدهاند. این افراد با ایجاد نظام هماهنگ تجاری و ارتباط مستمر با تجار تمدنهای همدوره جهان، موجب شکلگیری فرهنگ بازرگانی، نظام اعتماد (با نشان دارالمؤمنین شوشتر)، ایجاد قراردادهای رسمی و عرفی و ساختارهای اقتصادی خاص در بافت شهر شدهاند؛ عناصری که هنوز ردپای آنها در معماری بازارها، محلات تجاری و سازمان اجتماعی شهر بازتاب یافتهاند.
۵. نظام آموزش، استاد – شاگردی و انتقال تجربهٔ نسلی
یکی از ارکان اساسی بافت تاریخی شوشتر، وجود نظام مشخص آموزش غیررسمی مبتنی بر رابطهٔ نفسانی استاد و شاگرد بوده است. دانشی که در آن اساتید بهواسطهٔ آموزش فنون، حرف و نیشکارهای خود بهطور غیرمستقیم اقدام به تربیت نامرئی شاگردان خود نموده و از این جهت، افرادی شایسته متناسب با زندگی در بستر محلات و بافت ارزشمند تاریخی شوشتر را تربیت نمودهاند و این تداوم، ضامن پایداری فرهنگی و اقتصادی شهر بوده است.
۶. موقعیت راهبردی در مسیرهای تاریخی و راه شاهی
بافت تاریخی شوشتر در امتداد مسیرهای ارتباطی و راهبردی مهم، از جمله راه تاریخی ادویه و راه شاهی میان اربیل و شیراز، شکل گرفته است. این موقعیت، شوشتر را به نقطهٔ تلاقی فرهنگها، اندیشهها، کالاها و انسانها تبدیل کرده و نقش آن را در تحولات تاریخی، اقتصادی و فرهنگی منطقه برجسته ساخته است.
۷. نظام خوراک و نوشیدنی بهعنوان بخشی از ساختار اجتماعی شهر
شوشتر دارای نظامی غنی و لایهمند از خوراکها و نوشیدنیها بوده که متناسب با آیینها، مناسبتها و رویدادهای اجتماعی در طبقات مختلف جامعه شکل گرفته است. این نظام خوراک، صرفاً امر تغذیه نبوده، بلکه حامل معنا، هویت، همبستگی اجتماعی و نظم فرهنگی بوده و در پیوند مستقیم با فضاهای شهری و مناسبات اجتماعی بافت عمل میکرده است.
۸. تداوم تاریخی و انسجام بیگسست شهری
بافت تاریخی شوشتر محصول انباشت تدریجی تجربه و دانش مردمی در دورههای مختلف نبوده است، بلکه این شهر از روز نخست بهعنوان یک شهر پادشاهی و مرکز زمامداری سیاسی و اقتصادی بنا شده و نظامات معمارانه آن مبتنی بر شکلگیری یک شهر کامل و بدون گسستهای بنیادین در ادوار مختلف بوده است. این پیوستگی، بافت را به سندی زنده از تاریخ شهرنشینی، سازمان اجتماعی و زیست فرهنگی در ایران و جهان تبدیل کرده است.
۹. آسیبپذیری و تهدیدها
خطر اصلی پیش روی بافت تاریخی شوشتر، تنها تخریب فیزیکی نیست، بلکه زوال علوم انسانی مرتبط، مهاجرت دستهجمعی ساکنان، جابجایی جمعیت روستایی به درون بافت تاریخی و نظامهای فرهنگی نهفته در آن است. مداخلات ناهماهنگ، تغییر کاربریهای غیرکارشناسی، ازمحلال روابط استاد – شاگردی، قطع رابطه بیننسلی و ایجاد طرحهای عمران شهری و تاسیسات زیرزمینی، این سرمایهٔ بیبدیل را در معرض نابودی تدریجی قرار داده است.
۱۰. ثبت جهانی بهعنوان ابزار حفاظت از دانش شهری
ثبت جهانی بافت تاریخی شوشتر، اقدامی نمادین نیست؛ بلکه ابزاری راهبردی برای معرفی، انتقال تجریبات و دانش شهرسازی، حفظ شعائر و آیین و رسوم بومی، تبلیغ و ترویج زاد و بوم مادری و تقویت روحیهٔ وطندوستی است که در نهایت موجب صیانت از یک نظام دانشی – تمدنی است. بنابراین، ثبت جهانی، امکان حفاظت مبتنی بر معنا، مشارکت جامعهٔ جهانی و انتقال آگاهانهٔ میراث به نسلهای آیندهٔ بشر را فراهم میکند و مانع تقلیل بافت به مجموعهای از بناهای بیجان خواهد شد.
خواستههای مشخص ما
· آغاز فرایند رسمی تهیه پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی شوشتر با مشارکت متخصصان ملی و بینالمللی.
· تدوین و اجرای طرح جامع حفاظت و مدیریت برای بافت تاریخی.
· توقف یا بازنگری فوری در هرگونه مداخلهٔ کالبدی که با معیارهای حفاظت میراث جهانی مغایرت دارد.
· مشارکت واقعی جامعهٔ محلی، دانشگاهها و نهادهای مدنی در تصمیمسازیها.
· شفافسازی زمانبندی، مسئولیتها و گزارشدهی عمومی دربارهٔ پیشرفت پرونده.
تعهد ما
ما امضاکنندگان این مطالبه، آمادگی خود را برای بسیج عمومی، جلب مشارکتهای اجتماعی، ایجاد فضای همدلی و همراهی، همکاری علمی، فرهنگی و اجتماعی در مسیر حفاظت، مستندسازی و معرفی شایستهٔ بافت تاریخی شوشتر اعلام میکنیم و این مطالبه را دینی بردوش خویش و حقی برای نسلهای امروز و فردای ایران میدانیم.
با امید به اقدام مسئولانه و فوری
موفق شد
ویژه
