در مسیر همدان به سمت گنجنامه، قلعه‌ای به‌جا‌مانده از عهد قاجار به نام قلعه اشتران (اردلان) وجود دارد که از نظر موقعیت جغرافیایی و وسعت یکی از قلعه‌های نادر در استان همدان است. باوجود اینکه قلعه اشتران تویسرکان به ثبت ملی رسیده، اما امروز حال‌و‌روز خوشی ندارد و آنطور که یکی از فعالان میراث فرهنگی تویسرکان به «جهان‌صنعت» گفته با خطر تخریب مواجه است. روایت‌های این فعال میراث حاکی از آن است که قلعه اشتران به حال خود رها شده و بدون نگهبان و حفاظت موثر تبدیل به پاتوقی برای معتادان شده است.
این وضعیت نابسامان در حالی رقم خورده که قلعه مذکور در مجاورت روستای اشتران و در 18کیلومتری شهر تویسرکان قرار گرفته است و در صورت حفاظت و مرمت موثر، می‌تواند زمینه توسعه گردشگری و درآمدزایی را برای مردم محلی فراهم آورد.
اهمیت قلعه اشتران
قلعه اشتران مشرف به قلعه‌خان گرمز و در مسیر جاده قدیمی همدان- تویسرکان قرار گرفته است. این قلعه قاجاری یک‌هکتار زیربنا دارد که شامل ساختمان حیاط بیرونی و از سمت جنوب ورودی هشتی با راهروی باریک است.
ساختمان‌های بیرونی و اندرونی شامل دوطبقه مسکونی و یک‌طبقه زیرزمین است که جزو طبقه اول محسوب می‌شوند و در هر طبقه 13اتاق تزئینی نیز وجود دارد. سر در ورودی قلعه دارای یک هشتی بسیار زیباست که بالای آن ساختمانی شامل چند اتاق به عنوان محل نگهبانی دیده می‌شود و از طریق راهرو به داخل حصار طویله راه پیدا می‌کند. در حیاط اندرونی قناتی وجود دارد که در حال حاضر خشک است اما نشان می‌دهد که در گذشته آب‌شرب قلعه را تامین می‌کرده است. در چهار کنج این قلعه نیز چهار برج مدور وجود دارد و اساس بنا بدین شکل است که در دیوارها از چینه و خشت استفاده شده و در نماها از آجرکاری‌هایی که بیشتر حالت تزئینی دارند، بهره برده شده است. این اثر در تاریخ دهم بهمن ماه سال ۱۳۸۳ با شماره ثبت 11379 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما رها شدن آن بدون محافظ چالش‌های جدی را به دنبال داشته است.
قلعه اشتران؛در حال تخریب
یکی از فعالان میراث فرهنگی تویسرکان که به سبب برخی ملاحظات نخواست نامی از او برده شود، درخصوص وضعیت قلعه اشتران به «جهان‌صنعت» گفت: در حال حاضر قلعه اشتران کاملا رو به تخریب است و برخی معتادان این مکان را برای استعمال مواد مخدر مورد استفاده قرار می‌دهند. چند سال قبل یکی از دیوارهای قلعه را مرمت کردند اما از آن پس این اثر تاریخی به حال خود رها شد و امروز دارد همواره به سمت تخریب پیش می‌رود. بخش‌هایی نیز که بازسازی کرده‌اند متاسفانه ناشیانه بوده و روی قلعه ایزوگام نصب کرده و ناودان فلزی گذاشته‌اند که این شرایط، عملا قلعه را از حالت تاریخی خارج کرده است.
وی ضمن تاکید بر اینکه هیچ نیروی حفاظت و راهنمای گردشگری در این قلعه ثبت ملی‌شده وجود ندارد، گفت: هیچ نیروی حفاظتی در قلعه اشتران نیست و این هم در حالی است که این اثر تاریخی فاصله چندانی با همدان ندارد و از مسیر گنجنامه صرفا چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰کیلومتر فاصله دارد. در نظر داشته باشید که کنار قلعه اشتران یک حمام قدیمی سنگی هم هست که ظرفیت‌های گردشگری قلعه را بالا می‌برد. از سوی دیگر خود روستای اشتران نیز در زمره روستاهای گردشگری کشور به‌حساب می‌آید و از لحاظ بافت روستایی و پیاده‌راه‌هایش یک روستای هدف گردشگری است.
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: باتوجه به اینکه قلعه تاریخی اشتران بدون محافظ به حال خود رها شده، لذا امنیت این اثر هم پایین آمده است. این در حالی است که در صورت رسیدگی به قلعه اشتران اثر مذکور ظرفیت‌های گردشگری بالایی دارد؛ در نظر داشته باشید باوجود آنکه قلعه اشتران یک مکان مخروبه و متروکه است و به آن رسیدگی نشده اما در ایام عید شاید چیزی حدود ۵ تا ۶هزار نفر بازدید‌کننده داشته است.
درخواست رسیدگی از وزارت میراث فرهنگی
با توجه به وضعیت نامساعد قلعه اشتران، مردم محلی و فعالان میراث فرهنگی خواستار مرمت و احیای این قلعه هستند و کارزاری را نیز به همین منظور ترتیب داده‌اند.
یکی از فعالان میراث فرهنگی تویسرکان در پاسخ به این پرسش که چه درخواستی از نهادهای مرتبط دارد، گفت: در درجه نخست اینکه این قلعه تاریخی مرمت و احیا شود و در مرحله بعد باتوجه به اینکه دور قلعه هم فضای درختکاری وجود دارد، می‌توان مکان‌هایی آلاچیق مانند ایجاد کرد تا بازدیدکنندگان بتوانند جایی برای نشستن و تماشای این اثر تاریخی داشته باشند. در نظر داشته باشید که حمام قدیمی که در مجاورت قلعه قرار گرفته نیز بازسازی شده و سالم است اما متاسفانه حیوان داخل آن رفت‌وآمد کرده و حتی در برخی مواقع لاشه حیوان آنجا باقی مانده و بوی نامطبوع و آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کند. بنابراین حضور نگهبان و حفاظت موثر الزامی است، چراکه اگر قلعه و حمام تاریخی صرفا مرمت شوند اما نگهبانی وجود نداشته باشد با گذشت دوسال بار دیگر شرایط به همین شکل امروز خواهد شد.
وی در خاتمه خاطر‌نشان کرد: مرمت و حفاظت از آثار تاریخی باید پیوستگی و مداومت داشته باشد و باید با استفاده از نگهبان و برطرف کردن آسیب‌هایی که ممکن است بر اثر فرسایش در طول سال ایجاد شود، اثر را به شکل مطلوب حفظ کرد. در صورت رها شدن قلعه اشتران اما به سبب گلی بودن بنا، رفته‌رفته قلعه تخریب خواهد شد. توجه داشته باشید که نظیر این قلعه، فقط سه‌مورد در کشور وجود دارد که دومورد در استان کردستان است و یکی در تویسرکان.
امید به آینده
باتوجه به اینکه روستای اشتران به عنوان اولین روستای هدف گردشگری استان همدان تاییدیه کمیته فنی را گرفته است، این امیدواری وجود دارد که با تلاش و جدیت مسوولان امر به وضعیت قلعه رسیدگی شود.
تخصیص اعتبارات لازم برای بهسازی روستا به عنوان اولین روستای هدف گردشگری استان همدان و نیز برای بازسازی قلعه اشتران می‌تواند در مسیر احیای این قلعه تاریخی و ثبت ملی شده مفیدفایده واقع شود و انتظار می‌رود مسوولان امر خصوصا مسوولان وزارت میراث فرهنگی به این مساله توجه ویژه داشته باشند.
نویسنده: نادر نینوایی
منبع: جهان صنعت
