هر چیز زنده‌ای را از آب آفریده‌ایم. (سوره انبیاء، آیه ۳۰)

انسان جانشین خدا بر روی زمین است / بستر حیات برایش آفریدیم / او را بر زمین مسلط ساختیم / زمین را امانت دادیم / او را موظف به آبادانی کردیم / بی‌عدالتی در طبیعت خیانت در امانت و مصداق فساد فی‌الارض است.

ریاست محترم قوه قضائیه
جناب آقای حجت‌الاسلام اژه‌ای

استاندار محترم اصفهان

دادستان محترم کل استان اصفهان

فرمانداران محترم خوانسار و بوئین‌میاندشت

و سایر مسئولان شهری

موضوع: گزارش تخریب سنگ‌شکن احمدآباد، تغییر کاربری افسارگسیخته در مراتع و ارتفاعات مشرف به شهر خوانسار و دشت بوئین‌میاندشت

با سلام و احترام؛

سربازان وطن سینه خود را سپر نمودند تا ما در بستر امنیت، مصادیق «آبادانی» را توسعه و ترویج نماییم. اهمال و سستی ما در عمل به این فریضه الهی، موجب کاهش تاب‌آوری سرزمین و طمع دشمن را برای تولید انواع حیله و آسیب افزون نموده است. بسیاری از طرح‌های عمرانی و واحدهای تولیدی فاقد پیوست محیط‌زیستی می‌باشند و یا در صورت داشتن مجوز، به دلیل عدم دسترسی علمی و دقیق به آسیب‌های درازمدت، مرتکب تخریب و خسران انفال و اموال عمومی می‌شوند.

در شرایطی که موضوع تأمین شن و ماسه از طریق معادن فاقد پوشش گیاهی ارزشمند و فاقد تأثیرات منفی و متنوع محیط‌زیستی در دسترس است، دست‌درازی به منابع زیست گیاهی و حیات‌وحش جانوری در حال انقراض، جاده‌کشی، کوه‌تراشی در مدخل ورودی آبراهه‌های اصلی تحت هر عنوان و یا مجوزی، مصداق بارز تخریب و تجاوز به حریم منابع ملی و انفال تلقی می‌گردد. متأسفانه علاوه بر تغییر کاربری‌های فزاینده در دشت مربوطه، هم‌اکنون منطبق بر جدیدترین عکس‌های هوایی و مشاهدات میدانی مشخص شده که شخم و شیار مراتع ارزشمند در آبگیر واقع در ارتفاعات مشرف به شهر خوانسار نیز کلید خورده است! این موضوع به‌شدت خطرناک و تجاوزی آشکار تلقی می‌شود که نمی‌توان از آن لحظه‌ای چشم‌پوشی نمود.

بر اساس اصول و مبانی علمی هشدار داده می‌شود که جانمایی غلط سنگ‌شکن احمدآباد در ارتفاعات برف‌گیر مشرف به چشمه‌سار خوانسار و کوه‌تراشی‌های پیوسته و کاهش ارتفاعات ارزشمند آهکی و دست‌درازی و شخم و شیار مراتع درون آبگیر طبیعی و دامنه‌های کوهستانی دشت میاندشت، مصداق بارز تخریب است که اگر به این موضوعات رسیدگی نشود، مصداق خیانت تلقی خواهد شد و تبعات زیر را به دنبال خواهد داشت:

الف) کاهش سطح آب در آبخوان‌های سازندی و نابودی منابع آبی و چشمه‌سارهای خوانسار و منابع آب بوئین‌میاندشت

مراتع در کشور سیستمی هوشمند دارند و در مقابل انواع خشکسالی‌ها مقاومت نشان می‌دهند و توان کاهش سیلاب و جذب حداکثری بارش‌ها را ممکن می‌سازند. تعریف معدن در چنین نقطه‌ای و برداشت سنگ‌های آهکی درز و شکاف‌دار و از همه غمبارتر، بوته‌کنی و شخم و شیار در مراتع بسیار ارزشمند و غنی از گنجینه گیاهان دارویی، شرایط را برای جذب پیوسته و تدریجی آب و تغذیه چشمه‌سار و پوشش‌های آبرفتی دره مرکزی و مخروط‌افکنه‌های ارزشمند شهر خوانسار از بین خواهد برد. این اقدام آسیب‌زا به هیچ‌وجه قابل جبران نمی‌باشد و عوارض بعدی را به دنبال خواهد داشت.

ب) نابودی آبگیر منحصر‌به‌فرد در ارتفاعات مشرف به شهر و چشمه‌سار خوانسار

به لحاظ زمین‌ریخت‌شناسی، محدوده اکولوژیکی مورد اشاره یک تله آبی و آبگیری منحصر‌به‌فرد محسوب می‌شود که دارای ساختاری ارزشمند و محیطی مجزا و نیمه‌بسته با ویژگی‌های متفاوت زمین‌شناسی و آب‌وهوایی ویژه است که تحت تأثیر فرایندهای زمین‌شناسی، طی سالیان دراز تشکیل و محیط زیست بر اساس آن هوشمندانه به تعادل رسیده است. هر گونه تغییر کاربری کشاورزی، دستکاری در کالبد سنگی موجود مانند فعالیت معدنی و برداشت سنگ‌های ارزشمند پیشانی آبراهه، ضمن اینکه موجب باز شدن سیستم نیمه‌بسته موجود می‌گردد، زمینه تغییر الگو و رفتار جریانات آب و هوا، افزایش نفوذ جریان‌های گرم دشت مجاور به داخل عرصه دستکاری‌شده و کاهش تمرکز و ماندگاری برف، ضعف شدید در نفوذ آب به آبخوان‌های کوهستانی و خشکی چشمه‌سارها و افت آب زیرزمینی در دره خوانسار و دشت بوئین و مناطق مجاور دیگر را به دنبال خواهد داشت.

پ) آلودگی آب‌های زیرزمینی

هر گونه تغییر کاربری کشاورزی، زمینه آلودگی آب‌های زیرزمینی و چشمه‌های پایین‌دست را تشدید خواهد نمود و کاربری آب شرب و کشاورزی از دست خواهد رفت.

ج) کاهش رطوبت سطحی، کم‌پشت شدن مراتع و تشدید سیلاب در خوانسار و بوئین‌میاندشت تحت تأثیر واحد صنعتی و تغییر کاربری کشاورزی

فعالیت‌هایی که کالبد سنگی را محو نماید، ضمن اینکه زمینه نفوذ آب به زمین را از بین می‌برد، موجبات فعالیت‌های موازی دیگر را فراهم می‌کند و مجموعه فعالیت‌های یادشده موجب کاهش رطوبت سطحی و نابودی مراتع دست‌نخورده می‌شوند.

چ) از بین رفتن اقتصاد و کاربری شهری خوانسار و ضعف در صنایع گردشگری، زنبورداری و گیاهان دارویی

باعث تعجب است که بازاریان و کسبه نسبت به تخریب مراتع و کاهش پتانسیل گردشگری خوانسار واکنش نشان نمی‌دهند و چشم خود را در برابر انواع مصادیق تخریب می‌پوشانند! باعث شگفتی است که برخی فعالان و کارآفرینان در عرصه گردشگری در خبرگزاری‌های خصوصی موضوع تأسیس مرکز تحقیقات زنبورداری را مطرح می‌کنند، ولی در خصوص نابودی مراتع ارزشمند که زمینه‌ساز تولید عسل و صنعت زنبورداری است، بی‌تفاوت هستند. هشدار می‌دهم حضور این واحد تجاری، احداث جاده‌های متعدد در دل طبیعت و باز شدن دهانه سنگی، شخم و شیار و تغییر کاربری دشت‌های دامنه جنوبی ارتفاعات خوانسار و بوئین‌میاندشت که شوربختانه با سرعت حیرت‌آوری ترویج شده است، نوعی دستکاری غیرعلمی و نابخردانه در حیات سبز محسوب می‌شود. مخدوش نمودن تعادل و پایداری محیط زیست و حیات وحش در ارتفاعات و دشت‌های مشرف به دره خوانسار، نقش کوهسار خوانسار به‌عنوان پشتوانه آبی چشمه‌های دره خوانسار و تغذیه دشت‌های بوئین‌میاندشت را از بین می‌برد و مرگ تدریجی و زودرس صنعت گردشگری، اقتصاد گیاهان دارویی و زنبورداری نیز به‌واسطه تغییر کاربری به‌شدت غیر اقتصادی در مراتع و خشکی چشمه‌سارها و باز شدن پای ریزگردهای دشت میاندشت به شهر خوانسار و تخریب‌های فزاینده بعدی را به دنبال خواهد داشت.

ح) انفجار در معدن سنگ

انفجارهای مهیب و خارج از کنترل لازم که در گزارشات مردمی نیز تأیید شده است، موجب سلب آرامش حیات وحش، کاهش زاد و ولد و خطر نابودی و انقراض انواع گونه‌های گیاهی و جانوری را به دنبال دارد. علاوه بر این، تأثیر انفجارات می‌تواند در درازمدت منجر به بسته شدن ریزمسیرهای تزریق آب در چشمه‌ها و به‌ویژه چشمه‌سارهای دره خوانسار و ظرفیت‌های لازم برای تغذیه آبخوان‌های آبرفتی پهنه بوئین‌میاندشت گردد.

خ) تولید گرد و خاک

فعالیت این واحد صنعتی همراه با تولید گرد و خاک است که می‌تواند بر روی پوشش‌های سبز قرار گیرد و شرایط را برای مرگ تدریجی گونه‌های گیاهی و زیستمندان دیگر فراهم نماید. در ضمن، به دلیل تغییر کاربری‌های فزاینده در دشت بوئین‌میاندشت و هم‌اکنون با بودی و پاک کردن کالبد زمین‌شناسی و شرایط مورفولوژیکی، شرایط برای نفوذ توده گرد و خاک به بالای شهر خوانسار نیز دور از انتظار نیست؛ هر چند در شرایط خشکسالی‌های مداوم، تولید کانون ریزگرد در دشت بوئین‌میاندشت قطعی خواهد بود.

د) بازخوردهای امنیتی و اجتماعی در آینده

به‌عنوان یک اصل بپذیریم که هر گونه اقدام غیرعادلانه و تخریب‌گر در طبیعت و اموال و انفال عمومی، در نهایت به موضوعات امنیتی و اجتماعی ختم می‌گردد. به دلیل ضعف ما در پیش‌بینی و رصد عالمانه روندهای محیط زیست و میزان و اندازه شاخص‌های تأثیر مداخله انسانی، ایجاد ضرر و زیان و آسیب در محیط زیست، عموماً به دلیل تدریجی و پیچیده بودن، خود را به‌گونه عینی نشان نمی‌دهد و تا زمانی که تأثیرات آن در شرایطی غمبار و قابل لمس مشهود نگردد، مورد مطالبه عمومی قرار نمی‌گیرد! این در حالی است که آسیب‌ها و چالش‌های محیط زیستی از نقطه‌ای سیر قهقرایی پیدا می‌کنند و تأثیرپذیران این چالش‌ها شامل نسل‌های بعدی و گونه‌های گیاهی و جانوری، همواره قربانیان اصلی می‌باشند.

فساد، آسیب‌رسانی و تخریب‌های مختلف دارای ابعاد اجتماعی، سیاسی، محیط‌زیستی و اقتصادی خواهند بود و ضمن اشاعه و تشدید قهقرایی مفاسد، منجر به تولید تنش و کاهش تاب‌آوری سرزمینی و بازخوردهای امنیتی می‌شود. بنابراین برای پیشگیری از تولید بحران‌های امنیتی و رعایت اصل پدافند غیرعامل و به پشتوانه آموزه‌های الهی و اصول فقهی و قواعد «لا ضرر و لا ضرار» و قاعده «جبران» و همچنین بر پایه اصل ۵۰ قانون اساسی و قوانین حفاظت از منابع آبی و انفال و سرمایه‌های عمومی ذیل قوانین وزارت نیرو و ارگان‌های محیط زیست و منابع طبیعی، لازم است دکترین پیشگیری در دستور کار همه مردم و مسئولان قرار گیرد و آسیب‌های اجتماعی و امنیتی به حداقل ممکن برسد.

در خصوص موضوع آب و محیط زیست، همه وزارتخانه‌های قوه مجریه و همچنین قوای مقننه و قضائیه و در رأس آنها مدعی‌العموم، به تناسب مسئول باید پاسخگو باشند؛ چرا که آنها مستقیم و غیرمستقیم در این چرخه معیوب نقش دارند و به‌واسطه سکوت مرگبار خود، آسیب‌های جدی را به حیات زیست ایران عزیز تحمیل می‌نمایند. آسیب‌های اشاره‌شده در دل مراتع و کوهستان‌ها و آبگیرهای ارزشمند و کمیاب، شگفت‌آور و دردناک است؛ لذا خواهشمند است سریعا نسبت به پاسخگویی همه متولیان حفاظت از محیط زیست، منابع و انفال عمومی، ادامه کار این واحد تجاری متوقف گردد و همه مسئولان متناسب با سطح تأثیرگذاری و تأثیرپذیری، واکنش و مطالبه‌گری لازم و قانونی را مبذول فرمایند.

و من الله توفیق

اکبر پورداج
کارشناس ارشد زمین‌شناسی