ریاست محترم جمهور

ریاست محترم مجلس شورای اسلامی

ریاست محترم سازمان محیط زیست

وزیر محترم آموزش و پرورش

وزیر محترم جهاد کشاورزی

وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری

عنوان: زنگ ملی طبیعت – احیا، آموزش، نهادینه‌سازی؛ فراخوانی علمی، ملی و مردمی برای احیای زیست‌بوم ایران با رویکرد علم جغرافیا

با سلام؛ 

ایران، با برخورداری از تنوع زیستی غنی و کم‌نظیر در سطح جهان، امروز در یکی از بحرانی‌ترین مقاطع تاریخ زیست‌محیطی خود قرار دارد. چالش‌هایی نظیر فرسایش گسترده خاک و بیابان‌زایی، بحران‌های مکرر خشکسالی، کاهش شدید منابع آب زیرزمینی، آلودگی‌های محیطی در کلان‌شهرها و از دست رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری بومی، تهدیدی مستقیم بر امنیت غذایی و پایداری اکولوژیک کشور محسوب می‌شوند. در پاسخ به این بحران چندوجهی، «زنگ ملی طبیعت» به عنوان یک فراخوان ملی استراتژیک و یک تعهد جمعی بلندمدت، نظر به رویکرد علم جغرافیا به عنوان علمی با دید ترکیبی تعریف می‌شود. این کارزار صرفاً یک فعالیت کوتاه‌مدت نیست، بلکه یک استراتژی چندلایه برای دستیابی به دو هدف اصلی است: احیای عینی و علمی اکولوژیک سرزمین و نهادینه‌سازی فرهنگ حفاظت فعال از طبیعت در تار و پود جامعه، به ویژه در میان نسل‌های آینده دانش‌آموزان و دانشجویان.

ما جغرافیدانان، جمعی از اساتید و دبیران جغرافیا، دلسوزان محیط زیست، و دغدغه‌مندان و تک‌تک شهروندان این سرزمین، با نگاه به رویکرد ترکیبی علم جغرافیا و به پیروی از جریان، طرح و پویش تجدید حیات حکیمانه این آب و خاک معتقدیم که برای مقابله با تغییرات محیط‌زیستی، رویکردی صرفاً اداری کافی نیست؛ نیازمند بسیج عمومی، آموزش مهارت‌محور و مشارکت عملیاتی تک‌تک شهروندان هستیم.

کارزار «زنگ ملی طبیعت» بر چهار ستون اصلی استوار است که باید به صورت همزمان پیگیری شوند:

۱. آموزش علمی-عملی و مهارت‌بنیان: هدف اصلی، فراتر رفتن از آموزش صرف درس جغرافیا و محیط زیست به عنوان یک درس تئوریک است. ما به دنبال تلفیق دانش تئوری (مانند هیدرولوژی، خاک‌شناسی، بوم‌شناسی و ژئومورفولوژی) با مهارت‌های عملی حفاظت هستیم. این امر شامل توانمندسازی دانش‌آموزان و دانشجویان در زمینه کاشت صحیح، مدیریت آب، پایش آلودگی و ارزیابی سلامت اکوسیستم است.

۲. فرهنگ‌سازی ملی و تغییر رفتار: حفاظت از طبیعت باید از یک وظیفه سازمانی به یک ارزش اجتماعی فراگیر و یک رفتار روزمره در جامعه تبدیل شود. کارزار تلاش می‌کند تا با ایجاد الگوهای مثبت، مصرف‌گرایی بی‌رویه را کاهش داده و فرهنگ احترام به منابع طبیعی را تقویت نماید.

۳. احیای اکوسیستم‌های کلیدی: اقدامات باید ملموس و قابل اندازه‌گیری باشند. این هدف شامل اجرای پروژه‌های هدفمند و علمی برای کاشت گونه‌های گیاهی بومی و سازگار با اقلیم ایران و شرایط جغرافیایی هر ناحیه (به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک) و اجرای عملیات آبخیزداری مشارکتی جهت تثبیت خاک و بهبود چرخه آب است.

۴. ایجاد جریان پایدار و موتور محرکه ملی: این کارزار باید پس از پایان دوره رسمی متوقف نشود. هدف، ایجاد یک زیرساخت نرم‌افزاری و انسانی (از طریق شبکه‌سازی مدارس، دانشگاه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد) است تا فعالیت‌های محیط‌زیستی به صورت مستمر، خودگردان و نهادینه در ساختار آموزشی کشور ادامه یابد.

محورهای عملیاتی (مخاطب اصلی: دانش‌آموزان و دانشجویان) این بخش هسته عملیاتی کارزار را تشکیل می‌دهد و نقش فعال جامعه علمی جوان را در محوریت قرار می‌دهد.

۱. محور آموزش و پژوهش (تمرکز بر دانشجویان و دانش‌آموزان مقاطع بالاتر): این محور بر تولید دانش کاربردی و انتقال آن به زبان قابل فهم تمرکز دارد.

تولید محتوای علمی-ترویجی تخصصی: دانشجویان رشته‌های مرتبط (علوم کشاورزی، محیط زیست، منابع طبیعی، مهندسی آب و خاک) در قالب گروه‌های تحقیقاتی موظف به تولید بسته‌های محتوایی می‌شوند.

خروجی‌ها: مقالات کوتاه (به زبان ساده‌شده)، پادکست‌های تخصصی با حضور اساتید، اینفوگرافیک‌های علمی که اهمیت گونه‌های بومی (نظیر تاغ، بادام کوهی، پسته وحشی) و روش‌های علمی احیای خاک (مانند استفاده از بیوچار یا کمپوست غنی‌شده) را تشریح کنند.

شاخص موفقیت: حداقل ۵۰ محتوای علمی تولید و منتشر شده در پلتفرم‌های آموزشی ملی در هر ترم.

کارگاه‌های تخصصی کاربردی: تمرکز بر مهارت‌های نوین محیط‌زیستی. برگزاری کارگاه‌های عملی با حضور کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست و جهاد کشاورزی.

موضوعات محوری: علم سنجش آلودگی‌های آب و هوا با استفاده از ابزارهای ساده، تکنیک‌های نوین حفاظت از منابع آب (مانند برداشت آب باران در مقیاس کوچک)، و اصول ژئوتکنیک زیستی برای کنترل فرسایش.

۲. محور کاشت و احیا (اقدام عملی مستقیم): این محور مستقیماً به بهبود وضعیت فیزیکی محیط زیست می‌پردازد و تعهد فردی را در برابر طبیعت تعریف می‌کند. طرح «هر نفر، یک نهال یا گیاه بومی»: این طرح برای تمام دانش‌آموزان و دانشجویان در سراسر کشور الزامی است. هر شرکت‌کننده باید حداقل یک نهال یا گیاه بومی مناسب با اقلیم منطقه جغرافیایی خود را انتخاب کند، کاشت را انجام دهد و مسئولیت نگهداری از آن را برای یک دوره زمانی مشخص (پیشنهاد: یک سال کامل) بر عهده بگیرد. الزام مستندسازی: فرآیند کاشت، رشد اولیه و وضعیت نهال باید به صورت ماهانه از طریق یک اپلیکیشن مشخص ثبت و ارسال گردد. این امر به ایجاد پایگاه داده ملی درختان مسئولیت‌پذیر کمک می‌کند.

شناسایی و احیای مناطق بحرانی توسط تیم‌های عملیاتی: تشکیل تیم‌های دانشجویی (با محوریت دانشجویان جغرافیا، محیط زیست و منابع طبیعی) جهت همکاری مستقیم با سازمان‌های ذی‌ربط (وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها). وظایف تیم‌ها: بازدید میدانی، تهیه نقشه‌های GIS از مناطق نیازمند تثبیت خاک و پوشش گیاهی و اجرای پروژه‌های احیای منطقه‌ای در قالب پروژه‌های درسی یا پایان‌نامه‌های میدانی. تمرکز بر مناطق در معرض بیابان‌زایی شدید.

۳. محور فرهنگ‌سازی اجتماعی (تأثیرگذاری عمومی): این محور بر تغییرات رفتاری در سطح خانواده و جامعه محلی متمرکز است. فعال‌سازی نیروهای جوان در مدارس (محیط‌بان کوچک / سفیر طبیعت): ایجاد ساختارهای داوطلبانه در سطح مدارس ابتدایی و متوسطه. کمپین‌های رفتاری: اجرای مستمر کمپین‌های کوچک و متمرکز توسط این سفرا در محیط خانه و محله، با تمرکز بر دو محور اصلی: کاهش مصرف پلاستیک‌های یک‌بار مصرف (با شعار: «به جای پلاستیک، طبیعت را انتخاب کن.») و صرفه‌جویی هدفمند در مصرف انرژی (برق و آب) با نظارت خانوادگی.

مستندسازی، روایت و تبلیغ نتایج مثبت: تشویق دانشجویان رشته‌های هنر، سینما و علوم ارتباطات به مشارکت در ثبت لحظات موفقیت‌آمیز کارزار. تولید مستندهای کوتاه، گزارش‌های ویدئویی تأثیرگذار و پادکست‌های روایتی برای انتشار در رسانه‌های ملی و شبکه‌های اجتماعی. هدف، تبدیل موفقیت‌های کوچک فردی به الهام‌بخش‌های عمومی است.

نقش نهادی و همکاری بین‌وزارتخانه‌ای موفقیت این کارزار وابسته به یک ساختار هماهنگ مدیریتی و پشتیبانی قوی از سوی نهادهای حاکمیتی است.

وزارت آموزش و پرورش کانون آموزش و پرورش عمومی.

این وزارتخانه مسئولیت تزریق مفاهیم حفاظت از طبیعت به نظام آموزشی عمومی را بر عهده دارد: ادغام مباحث کاربردی در کتب درسی: بازنگری سریع سرفصل‌های درسی در مقاطع ابتدایی و متوسطه برای افزودن فعالیت‌های مکمل و کاربردی مرتبط با بوم‌شناسی ایران و بحران‌های محلی. این ادغام نباید صرفاً تئوریک باشد، بلکه باید شامل دستورالعمل‌های اجرایی (مانند روش صحیح بازیافت در مدرسه یا اهمیت تنوع زیستی منطقه) باشد. اختصاص «زنگ طبیعت»: تخصیص حداقل یک زنگ در هفته به صورت اجباری تحت عنوان «زنگ طبیعت». این زنگ باید کارگاهی بوده و صرفاً به فعالیت‌های عملی (مانند بازدید از فضای سبز مدرسه، پاکسازی محوطه یا اجرای طرح‌های کوچک مدیریت پسماند) اختصاص یابد. طرح «هر مدرسه، یک باغچه بومی»: تأمین زیرساخت اولیه برای هر مدرسه جهت ایجاد یک باغچه کوچک با تمرکز ۱۰۰ درصدی بر گونه‌های گیاهی بومی منطقه خود. این باغچه‌ها به آزمایشگاه‌های زنده دانش‌آموزان تبدیل خواهند شد.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کانون تولید دانش و نوآوری.

این وزارتخانه نقش اصلی را در پشتیبانی علمی و فناورانه ایفا می‌کند: حمایت مالی و علمی از پروژه‌های تحقیقاتی: تخصیص بودجه مشخص از محل معاونت پژوهشی برای حمایت از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری که مستقیماً به احیای اکوسیستم‌های ایران (به ویژه بیابان‌زدایی و مدیریت منابع آب) می‌پردازند. ایجاد یک صندوق ملی فناوری‌های احیای بوم‌شناختی برای تأمین مالی استارت‌آپ‌های دانشجویی با محوریت محیط زیست. ایجاد سامانه‌های پایش آنلاین: طراحی و پیاده‌سازی یک پلتفرم متمرکز ملی برای رصد پیشرفت پروژه‌های کاشت (طرح هر نفر، یک نهال) و پایش سلامت اکوسیستم‌های احیاشده. این سامانه باید داده‌های میدانی را به صورت نقشه‌برداری مکانی (Spatial Mapping) و در زمان واقعی (Real-time) جمع‌آوری کند.

نتیجه‌گیری: تعهد به آینده زیست‌بوم ایران کارزار «زنگ ملی طبیعت» فراتر از یک مجموعه فعالیت‌های محیط‌زیستی است؛ این یک تعهد ملی و یک سرمایه‌گذاری استراتژیک بر روی سرمایه‌های انسانی و طبیعی کشور است. هدف غایی این کارزار، توانمندسازی نسل جدید است. ما با مسلح کردن دانش‌آموزان و دانشجویان به دانش عملی و تعهد عمیق نسبت به سرزمینشان، آن‌ها را به عنوان «مهندسان آینده طبیعت ایران» معرفی می‌کنیم. تنها با تلفیق علم (که از دانشگاه می‌آید) و عمل (که در مدارس پایه‌گذاری می‌شود)، می‌توانیم میراث‌دار حقیقی این خاک باشیم و مطمئن شویم که نسل‌های بعد، سرزمینی پایدارتر و سرسبزتر را به ارث خواهند برد. آغاز «زنگ طبیعت»، آغاز تعهد دائمی ماست.