وزیر محترم علوم
رئیس محترم سازمان سنجش
سلام؛
در دو دههٔ اخیر، بسیاری از دانشگاه‌های برتر جهان — از جمله MIT، استنفورد، آکسفورد، کمبریج و ETH زوریخ — ساختار سنتی «آزمون جامع دکتری» را اصلاح یا حذف کرده‌اند.
این تصمیم، نتیجهٔ پژوهش‌های آموزشی متعددی است که نشان داده‌اند آزمون‌های حافظه‌محور و کتاب‌محور، سنجش واقعیِ توانایی پژوهش، خلاقیت و تولید علم را فراهم نمی‌کنند و تنها موجب فشار روانی، استرس کاذب و یادگیری سطحی در دانشجویان می‌شوند. در نتیجه، دو سال نخست دورهٔ دکتری در چنین نظامی به‌جای پرورش مهارت‌های پژوهشی، غالباً صرف حفظیات و آماده‌سازی برای آزمون میشود.
در این نظام‌های جدید، به‌جای امتحانات سنگین و مبتنی بر حفظیات، روش‌های علمی‌تر و پژوهش‌محور جایگزین شده‌اند؛ از جمله:
- پرتفوی پژوهشی (Research Portfolio): مجموعه‌ای از مقالات، طرح‌ها و گزارش‌های علمی دانشجو،
- ارائه و دفاع از پروپوزال پژوهشی (Research Proposal Defense): ارزیابی توانایی طراحی و تحلیل پژوهش،
- ارزیابی مرحله‌ای پیشرفت علمی (Progress Review): بررسی مستمر کیفیت و جهت پژوهش در طول تحصیل.
کشور ایران به‌عنوان کشوری در حال توسعه که نیازمند پژوهش‌های نوآورانه و مسئله‌محور است، باید از این الگوهای جهانی بهره گیرد.
ساختار فعلی آزمون جامع در بسیاری از دانشگاه‌های کشور، متأسفانه به‌جای تمرکز بر پژوهش و تفکر خلاق، بر حفظ کردن منابع متعدد و فرمول‌های پراکنده تکیه دارد و موجب اتلاف وقت، استرس مفرط و گاهی دلسردی دانشجویان دکتری میشود.
پیشنهاد ما علاوه‌بر راهکارهای جهانی در دانشگاه‌های بزرگ و مطرح، جایگزینی آزمون جامع با نظام ارزیابی به این شکل می‌باشد:
- هر دانشجوی دکتری به‌جای شرکت در آزمون جامع، دو یا چند پروپوزال پژوهشی جامع و نوآورانه تدوین و ارائه کند (جدا از تز اصلی دکتری)،
- این پروپوزال‌ها توسط کمیتهٔ علمی دانشگاه ارزیابی شوند و به‌عنوان طرح‌های پژوهشی قابل استفاده برای دوره‌های ارشد یا پروژه‌های ملی نیز به کار گرفته شوند،
- به این ترتیب، دورهٔ دکتری به‌جای تمرکز بر حافظه، بر توان پژوهش، تحلیل، نوآوری و حل مسئله استوار شود.
اجرای چنین اصلاحی کاملاً هم‌راستا با سیاست‌های جهانی آموزش عالی و اهداف توسعهٔ علمی کشور است و می‌تواند به افزایش بهره‌وری پژوهشی، ارتقای کیفیت رساله‌ها و جهت‌گیری هدفمند تحقیقات دکتری منجر شود؛ همچنین موجب ارتقای کیفی دورهٔ کارشناسی ارشد و پیوند بهتر میان سطوح تحصیلات تکمیلی خواهد شد.
با توجه به روندهای جهانی در بازنگری ساختار تحصیلات تکمیلی و مباحث روز در دو دههٔ اخیر در سیاست‌گذاری آموزشی، به‌نظر می‌رسد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران نیز در حال بررسی و برنامه‌ریزی برای حرکت به‌سوی نظام ارزیابی جدید و جایگزینی آزمون جامع سنتی با روش‌های علمی‌تر و نوین‌تر است. با این حال، با توجه به شرایط و نیازهای فعلی کشور، ضروری است این روند با سرعت بیشتری پیگیری شده و به‌صورت پایلوت در دانشگاه‌های بزرگ کشور — مانند دانشگاه تهران، اصفهان، تبریز و... — هر چه سریع‌تر آغاز گردد.
موفق شد
ویژه
