«فیسنک؛ سدی که باید بشکند»؛ این خط ، شعاری است که این روزها بسیاری از فعالان محیط زیست و کشاورزان مازندران بر ذهن و زبان دارند؛ ماجرای سدی که به‌منظور تأمین آب مورد نیاز برای شهرهای سمنان، سرخه و مهدیشهر و مصارف صنعتی و آشامیدنی تعریف شده است، اما در واقعیت این پروژه موجب از بین رفتن صنایع در گلستان و مازندران، تخریب محیط زیست و از بین رفتن توده جنگلی و بکر در این دو استان سرسبز خواهد ش. پروژه سد «فینسک» که یک سد مخزنی سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی، طول تاج ۴۳۳ متری و حجم مخزنی ۱۱.٧٨ میلیون مترمکعب است، از سال ۸۹ روی سرشاخه‌های رودخانه «تجن» واقع در منطقه جغرافیایی استان سمنان توانست در دولت دهم بودجه مطالعاتی دریافت کند. این پروژه به گواه بسیاری از کارشناسان، یکی از بدترین پروژه‌های زیست‌محیطی طی چند سال اخیر است که می‌تواند به دو استان کشور یعنی مازندران با آن همه منابع و سمنان با آن ظرفیت بی‌بدیلش ضربه جدی وارد کند و عاقبت رودخانه‌های مازندران سرسبز را هم شبیه زاینده‌رود و… کند.اما کدام یک از شما که این گزارش را می خوانید، تاکنون پروژه سدسازی در خاطرتان باقی مانده که دست کم طی چند سال اخیر، با موافقت مصلحان و دغدغه‌مندان محیط‌زیست به سرانجام رسیده باشد؟ تاکنون کدام یک از پروژه‌های انتقال آب، انتفاعی را نصیب مردم منطقه‌ای کرده است ؟ تنها نگاهی به اخبار کافی است تا از خوزستان، چهار محال و بختیاری، اصفهان ، بحران زیست محیطی را دنبال کنیم که شهر به شهر در حال انتشار است و حال با پروژه سدسازی «فینسک»، استان مازندران را درگیر و بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری را در معرض خطر قرار داده است.
«فینسک» کجاست؟
«فینسک» یکی از روستاهای مازندران از توابع بخش شهمیرزادِ شهرستان مهدیشهر در استان سمنان است که به لحاظ اقلیم، نیمه‌خشک و سرد بوده و جنگل‌های آن در ۵۵ کیلومتری شمال‌شرق سمنان، در شیب شمال و جنوبی ارتفاعات البرز و در ارتفاع ۱۴۰۰ تا ۲۷۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته‌اند. پروژه سد «فینسک» که یک سد مخزنی سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی، طول تاج ۴۳۳ متری و حجم مخزنی ۱۱.٧٨ میلیون مترمکعب است، از سال ۸۹ روی سرشاخه‌های رودخانه «تجن» واقع در منطقه جغرافیایی استان سمنان توانست در دولت دهم بودجه مطالعاتی دریافت کند. حالا نیز، عملیات ساخت سد «فینسک» در مرز استان‌های سمنان و مازندران که مدتی به تعویق افتاده بود، دوباره در هفته‌های گذشته از سر گرفته شد. اصل این خبر اسباب نگرانی کشاورزان بومی منطقه و همیاران محیط‌زیست بود که حاشیه‌های ناگوارتری هم به آن افزوده شد. اهالی بومی منطقه می‌گویند بدون واگذاری املاک جایگزین، زمینهای آبا و اجدادی‌شان را به نازل‌ترین بها خریداری کرده‌اند. تا به حال نیز بیش از ۱۰۰ اصله درخت نادر و ارزشمند اورس قطع‌شده تا پایه و ستون سدی ساخته شود که گونه‌های جانوری نادری را هم قرار است از بین ببرد. در دو ماه گذشته با شروع عملیات سدسازی در منطقه فینسک، سیل هشدار‌ها و انتقاد‌ها از سوی طرفداران منابع طبیعی و انجمن‌های محیط‌زیست فضای مجازی را درنوردیده‌است. به نظر می‌رسد در غیاب توضیحات دقیق وزیر نیرو و استانداران ذی‌ربط، صفحه‌های شخصی و گروه‌های مجازی تبدیل به تنها رسانه‌هایی شده‌اند که در سکوت کامل خبری از جزئیات ساخت این پروژه مخرب پرده بر می دارند.
خرید زمین ها زراعی، ارزان تر از موکت
کارشناسان محیط‌زیستی و فعالان حوزه آب و خاک معتقدند ساخت این سد مخرب و انتقال آب از سرشاخه‌های رود تجن به استان سمنان چیزی جز اضافه کردن تجربه ناکارآمد دیگری به پرونده قطور و نافرجام انتقال آب به مناطق کویری نیست.با ساخت این سد طبق برآورد‌ها بیش از ۳ هکتار زمین شالی در منطقه با کم‌آبی حاصله از این تصمیم بی‌تدبیر کم‌کم از بین می‌روند. معیشت یک منطقه بی‌صنعت و وابسته به کشاورزی هم به خطر می‌افتد. سید جلال موسوی از بومیان و معتمدان روستای تلاجین است که قرار است با ساخت این سد به زیر آب رود. وی در گفتگو با خبرگزاری فارس گلایه کرده‌است که «اجداد و پدران ما بیش از ۳۰۰ سال در این زمین‌ها زراعت کردند. روز‌هایی بود که این روستا‌ها راه دسترسی به شهر نداشتند. چه زندگی‌هایی که با سختی سپری شده تا این زمین‌ها به ما برسند، اما حالا به بهانه ساخت سدی که صفر تا صد دلیل ساخت آن در پرده‌ای از ابهام است، دارند زمینهای با ارزش‌مان را با بهای کمتر از موکت‌هایی که در بازار است خریداری میکنند. همه ما را در حسینیه روستا جمع‌کردند و گفتند اگر خودتان راضی به فروش شدید که هیچ، اگر نشدید نازل‌ترین مبلغ را به حساب قوه قضائیه واریز می‌کنیم. بروید و پول فروش زمین‌تان را از آن‌ها تحویل بگیرید».
قطع درختان چندصد ساله
اسکان در گزاری از اهمیت درختان این منطقه با پیشینه ای تاریخی یاد می کند. طبق این گزارش ، بیش از ۸۰ درصد درختان این منطقه را «اورس»ها تشکیل می‌دهد. «اورس»ها گونه بسیار نادری از درختان رطوبت‌خواه ممتازی هستند که عمر ۲ هزار ساله دارند و در ادبیات و همچنین افسانه‌های قدیمی از آن‌ها با عنوان سرو کوهی و سرو آزاد نیز نام برده شده‌است. هر جا «اورس» دیده شود به سرعت آن پهنه را جزو مناطق تحت حفاظت قرار می‌دهند تا گزندی به این درختان نادر و ارزشمند وارد نشود. این درخت چوب بسیار سرسخت و مقاومی دارد و همین ویژگی سبب بهره‌برداری‌های زیادی از آن شده‌است. این در حالی است که قطع این درختان به طور محرزی بر اکوسیستم منطقه‌ای که در آن روییده تأثیر می‌گذارد و این به دلیل نوع ریشه دواندن این درخت در دل خاک است. صد‌ها سال طول می‌کشد تا قامت این درختان چند سانتی متری بلندتر شود. با این حال عکس‌ها و گزارش‌های مردم بومی منطقه نشان از این دارد که تا به حال بیش از ۱۰۰ اصله درخت ارزشمند «اورس» قطع شده است تا سد «فینسک» مورد بهره‌برداری قرار بگیرند.
مدیرت آب نه، مافیای آب داریم
واکنش ها به ادامه فعالیت ساخت این سد اما کماکان ادامه دارد. پس از راه اندازی یک کارزارتوسط پنج هزار نفر از کشاورزان و اهالی روستاهای حوضه رودخانه تجن ساری و فعالان محیط زیست که از رئیس قوه قضائیه خواسته‌اند مانع ساخت این سد شود، اخیرا «حنیف رضا گلزار»، عضو هیات مدیره جمعیت دیده بان طبیعت، درباره احداث این سد به نکات جالبی اشاره می کند. به بیان این عضو هیات مدیره، وقتی برای انتقال آب بین حوضه ای به استانی با سرانه مصرف آب شرب ۲۱۶ لیتر در روز و رتبه ۶ کشور در مصرف آب خانگی، ده ها میلیارد پول داریم اما کودکان سیستان با سرانه ۱۴۰ لیتر در شبانه روز و رتبه ۳۱ کشور در بهره مندی از سرانه آب شرب، این گونه باید در روستای «کشاری» دست و پای خود را خوراک «گاندو» ها کنند، این یعنی یک جای کار مدیریت منابع آب کشور بد جوری می لنگد.
از طرفی، استاندار سمنان می گوید برای اجرای انتقال آب دریاچه کاسپین ۱۵ هزار میلیارد تومان( پنج برابر اختلاس خاوری) آن هم به شکل «علی الحساب»فراهم کرده، -از کجایش به کسی ربطی ندارد- اما مادران سیستانی در «دشتیاری» کودکان خود را همچنان در «هوتک» ها و در مقابل دیدگان و البته دندان های « گاندو» ها می شویند و دخترکان روستای «کموبازار» در«هوتک» ها جان می دهند. وقتی وزارت نیرو با آگاهی از نابسامانی های حوزه مدیریت آب کشور، بدون درنظر گرفتن اولویت های اساسی و به عنوان «حق السکوت» به مردم مازندران و مخالفین سد «فینسک» وعده می دهد که؛ «نگران نباشید! برای شما هم سدهای زارم رود و چهاردانگه و گلوگاه و هراز و البرز و … را خواهیم ساخت» یعنی این که ما در کشور «مدیریت منابع آب» نداریم، بلکه پدیده «مافیای سد سازی و انتقال آب» داریم…!
موفق شد
